Czaszka – ogólna budowa.

Podstawowe wiadomości dotyczące budowy kości czaszki: skład, kształt, budowa wewnętrzna, właściwości fizyczne i biologiczne, rozwój. Podział kości czaszki na kości parzyste i kości nieparzyste oraz kości mózgoczaszki i kości twarzoczaszki (cechy umożliwiające rozróżnienie poszczególnych kości). Rozwój osobniczy czaszki ludzkiej – kości powstające na podłożu łącznotkankowym i chrzęstnym. Różnice w budowie pomiędzy czaszką płodu, noworodka, niemowlęcia, dziecka w wieku rozwojowym oraz osoby dorosłej. Różnice w budowie czaszki związane z wiekiem i z płcią. Połączenia poszczególnych kości czaszki między sobą: połączenia ścisłe (więzozrosty – w tym ciemiączka, szwy, wklinowanie oraz chrząstkozrosty i kościozrosty) i połączenia wolne (stawy). Szwy – rodzaje szwów i kolejność zarastania poszczególnych szwów. Staw skroniowo-żuchwowy (wiadomości ogólne – budowa i zagadnienia czynnościowo-funkcjonalne).

Kości części twarzowej czaszki (twarzoczaszki):

• Kość jarzmowa: trzon (budowa, powierzchnie, otwory), wyrostek czołowy i wyrostek skroniowy, brzegi, połączenia z innymi kośćmi.
• Kość łzowa: powierzchnie i brzegi, a także cechy charakterystyczne (np. grzebień łzowy tylny, bruzda łzowa, dół woreczka łzowego, haczyk łzowy, itp.) oraz połączenia z innymi kośćmi.
• Kość nosowa: powierzchnie i brzegi, a także cechy charakterystyczne (np. bruzda sitowa) oraz połączenia z innymi kośćmi.
• Małżowina nosowa dolna: powierzchnie, brzegi i końce, a także cechy charakterystyczne, w tym wyrostki – łzowy, szczękowy, sitowy, a także połączenia z innymi kośćmi.
• Szczęka: trzon (budowa, powierzchnie) i wyrostki (jarzmowy, czołowy, zębodołowy, podniebienny) oraz cechy charakterystyczne – np. elementy z nimi związane: dół nadkłowy, wcięcie nosowe, otwór gruszkowaty, kolec nosowy przedni, grzebień jarzmowo-zębodołowy, otwory zębodołowe, bruzda podoczodołowa, kanał podoczodołowy, kanały zębodołowe, zatoka szczękowa i rozwór szczękowy, bruzda podniebienna większa, kanał podniebienny większy, kanał skrzydłowo-podniebienny, bruzda łzowa, kanał nosowo-łzowy, kanały zębodołowe, dół przysieczny, kanał przysieczny, otwory przysieczne, otwór i brzeg podoczodołowy, wcięcie nosowe. Połączenia z innymi kośćmi.
• Kość podniebienna: blaszki (pozioma, pionowa), wyrostki i ich powierzchnie (piramidowy, oczodołowy, klinowy) oraz cechy charakterystyczne – w tym elementy z nimi związane: otwór podniebienny większy, otwór podniebienny mniejszy, wcięcie klinowo-podniebienne, otwór klinowo-podniebienny, szew podniebienny pośrodkowy, szew podniebienny poprzeczny, grzebień nosowy, kolec nosowy tylny, grzebień małżowinowy, grzebień sitowy, bruzda podniebienna większa, kanał podniebienny większy, kanały podniebienne mniejsze, itp. Połączenia z innymi kośćmi.
• Lemiesz: powierzchnie i brzegi oraz cechy charakterystyczne, w tym skrzydła lemiesza, bruzda nosowo-podniebienna. Połączenia z innymi kośćmi.
• Żuchwa: trzon żuchwy (w tym jego części – np. część zębodołowa) oraz gałęzie żuchwy, a także cechy charakterystyczne – np. guzowatość bródkowa, guzek bródkowy, otwór bródkowy, kresa skośna, dół dwubrzuścowy, kolec bródkowy, kresa żuchwowo-gnykowa, wał żuchwowy, dołek podjęzykowy, dołek podżuchwowy, łuk zębodołowy, zębodoły, przegrody międzyzębodołowe, łęki zębodołowe, gałąź żuchwy, kąt żuchwy, zmienność wartości kąta żuchwy w zależności od wieku, guzowatość żwaczowa i skrzydłowa, otwór żuchwy, kanał żuchwy, bruzda żuchwowo-gnykowa, wyrostek dziobiasty, wcięcie żuchwy, wyrostek kłykciowy (głowa żuchwy, szyjka żuchwy, dołek skrzydłowy). Połączenia z innymi kośćmi.
  

Czaszka – poszczególne kości.
Podstawa czaszki – dół przedni, środkowy i tylny (kości tworzące te doły, granice dołów), zawartość – wszystkie otwory na podstawie prowadzące większe naczynia i nn. czaszkowe lub ich gałęzie.
Kości mózgoczaszki:
– potyliczna (część podstawna, łuska, części boczne – oraz struktury związane z tymi częściami m.in. guzek gardłowy, elementy znajdujące się na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej łuski: guzowatość potyliczna zewnętrzna i wewnętrzna, kresy karkowe, grzebień potyliczny zewnętrzny i wewnętrzny, bruzdy zatok: strzałkowej górnej, poprzecznej, kłykcie potyliczne, kanał nerwu podjęzykowego, kanał kłykciowy, wcięcie szyjne),
– ciemieniowa (brzegi, elementy widoczne na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej: guz ciemieniowy, kresy skroniowe, bruzda zatoki strzałkowej górnej),
– skroniowa (część łuskowa, sutkowa, bębenkowa, skalista = piramida oraz elementy związane z tymi częściami m.in.: wyrostek jarzmowy, dół żuchwowy, wcięcie su

Czaszka – poszczególne kości.

Podstawa czaszki: dół przedni, środkowy i tylny (kości tworzące te doły, granice dołów), zawartość – wszystkie otwory na podstawie prowadzące większe naczynia i nn. czaszkowe lub ich gałęzie.

Kości części mózgowej czaszki (mózgoczaszki):

• Kość potyliczna: kąty, część podstawna, łuska potyliczna i części boczne oraz struktury związane z tymi częściami – m.in. guzek gardłowy, elementy znajdujące się na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej łuski: guzowatość potyliczna zewnętrzna i wewnętrzna, kresy karkowe, grzebień potyliczny zewnętrzny i wewnętrzny, bruzdy zatok (strzałkowej górnej, poprzecznej), kłykcie potyliczne, kanał nerwu podjęzykowego, kanał kłykciowy, wcięcie szyjne, wyrostek szyjny, wyrostek śródszyjny, wyniosłość krzyżowata. Połączenia z innymi kośćmi.
• Kość ciemieniowa: powierzchnie, brzegi i kąty oraz elementy widoczne na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej: guz ciemieniowy, kresy skroniowe, bruzda zatoki strzałkowej górnej, bruzdy tętnicze, itp. Połączenia z innymi kośćmi.
• Kość skroniowa: część łuskowa, sutkowa, bębenkowa, skalista = piramida kości skroniowej oraz elementy związane z tymi częściami m.in.: bruzda tętnicy skroniowej środkowej, wyrostek jarzmowy, guzek stawowy, kolec nadprzewodowy, szczelina skalisto-bębenkowa, szczelina skalisto-łuskowa, szew łuskowy, wcięcie ciemieniowe, szew łuskowo-sutkowy, otwory sutkowe, wcięcie sutkowe, dół żuchwowy, podstawa, szczyt i trzy powierzchnie piramidy kości skroniowej, otwór słuchowy wewnętrzny, wcięcie szyjne, kanał tętnicy szyjnej, wyrostek rylcowaty, otwór rylcowo-sutkowy, kanał nerwu twarzowego, przewód słuchowy zewnętrzny. Połączenia z innymi kośćmi.

Uwaga: budowa wewnętrzna piramidy kości skroniowej będzie omawiana przy uchu.

• Kość klinowa: trzon (w tym jego powierzchnie), skrzydła większe (w tym powierzchnie) i skrzydła mniejsze (w tym powierzchnie), wyrostki skrzydłowate (w tym ich blaszki) oraz elementy związane z tymi częściami – np. siodło tureckie, zatoki klinowe, wyrostki pochyłe, bruzda tętnicy szyjnej, otwór okrągły, otwór owalny, otwór kolcowy, kanał wzrokowy, dół skrzydłowy, bruzda skrzydłowo-podniebienna, grzbiet siodła, stok, guzek siodła, bruzda przedskrzyżowania wzrokowego, kolec sitowy, języczek klinowy, grzebień klinowy, wyciski palczaste, wyrostek pochwowy, bruzda podniebienno-pochwowa, itp. Połączenia z innymi kośćmi.
• Kość czołowa: łuska czołowa, części oczodołowe, część nosowa oraz elementy z nimi związane – np. guzy czołowe, gładzizna, brzeg nadoczodołowy, otwór nadoczodołowy, wcięcie nadoczodołowe, wcięcie czołowe, otwór czołowy, wyrostek jarzmowy, bruzda zatoki strzałkowej górnej, łęki mózgowe, wyciski palczaste, kolec nosowy, grzebień czołowy, otwór ślepy, kresa skroniowa, itp. Połączenia z innymi kośćmi.
• Kość sitowa: powierzchnie i brzegi oraz blaszka sitowa, blaszka pionowa i błędnik sitowy oraz elementy z nimi związane – np. grzebień koguci, skrzydła grzebienia koguciego, blaszka oczodołowa, małżowiny nosowe górna i środkowa oraz najwyższa, rozwór półksiężycowaty. Połączenia z innymi kośćmi.

Kostne ograniczenia oczodołu i jamy nosowej. Pozostałe doły czaszki, ich położenie, zawartość oraz połączenia z innymi przestrzeniami. Dół skroniowy, dół podskroniowy, dół zażuchwowy. Przestrzenie pneumatyczne czaszki związane z kością czołową, kością sitową, kością klinową, szczęką i kością skroniową.

Mechanika: zachowanie się twarzoczaszki i mózgoczaszki pod wpływem urazów: anatomiczne podstawy złamań podstawy czaszki – np. złamania zawiasowe, złamania LeForta, złamania z wgłobieniem, złamania typu “szprych od roweru”, podstawowe objawy złamania kości podstawy czaszki (np. „krwiaki okularowe”, krwotok z ucha i/lub nosa), itp.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Staw skroniowo-żuchwowy, mięśnie żucia i mięśnie wyrazowe twarzy, nerwy czaszkowe – wiadomości ogólne oraz dokładnie nerw twarzowy (VII nerw czaszkowy).

Staw skroniowo-żuchwowy: dokładna budowa i biomechanika stawu (np. ukształtowanie powierzchni, piętra w stawie, krążek stawowy, więzadła, itp.), w tym zakres ruchomości (unoszenie, opuszczanie, wysuwanie, cofanie, ruchy, boczne i mechanika ruchów).

Mięśnie żucia: żwacz, mięsień skroniowy, mięsień skrzydłowy boczny i mięsień skrzydłowy przyśrodkowy – przyczepy, unerwienie, unaczynienie, czynność, części danych mięśni.

Mięśnie wyrazowe twarzy: mięśnie sklepienia czaszki, otoczenia szpary powiek, otoczenia szpary ust, otoczenia nozdrzy, otoczenia małżowiny usznej – grupy mięśni, przyczepy, unerwienie, unaczynienie, czynność, części danych mięśni, mięśnie zanikające w toku ewolucji. Mimika twarzy, procesy starzenia powłok twarzy, linie napięcia skórnego (w tym tzw. linie Langera).

Nerwy czaszkowe: ogólne informacje – rozwój, powstawanie, nazewnictwo, numeracja, różnice względem nerwów rdzeniowych, podział, rodzaje, typy włókien prowadzonych przez dany nerw czaszkowy.

Dokładne informacje o nerwie twarzowym (VII nerw czaszkowy) – dokładna budowa, części, topografia, zakres unerwienia, porażenia.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Jama nosowa. Gardło. Jama ustna. Zęby.

Jama nosowa – sklepienie, ściany boczne, dno, nozdrza przednie, nozdrza tylne. Chrząstki nosa. Przegroda nosa. Małżowiny nosowe. Pole węchowe i jego położenie. Zatoki przynosowe – klinowa, czołowa, szczękowa (w tym jej zachyłki i ściany) oraz komórki sitowe – wielkość zatok przynosowych, znaczenie, unaczynienie i unerwienie. Miejsca ujścia zatok przynosowych i łez do jamy nosowej. Nerwy węchowe (I nerw czaszkowy) – dokładna budowa, zakres unerwienia, porażenia.

Gardło – podział na części: nosową, ustną i krtaniową. Ściany gardła. Schemat warstwowej budowy ściany gardła. Zwieracze i dźwigacze gardła oraz ich unaczynienie i unerwienie. Czuciowe unerwienie gardła. Unaczynienie tętnicze, żylne chłonne gardła. Przestrzeń okołogardłowa, przestrzeń przygardłowa i przestrzeń zagardłowa i jej znaczenie kliniczne.

Pierścień limfatyczny. Nerw językowo-gardłowy (IX nerw czaszkowy) – dokładna budowa, topografia, gałęzie i zakres unerwienia, porażenia.

Kości tworzące podniebienie twarde i mięśnie podniebienia – przyczepy, unerwienie, unaczynienie, czynność.

Brodawki języka, ich rola i położenie – okolone, nitkowate, stożkowate, grzybowate, liściaste. Mięśnie języka wewnętrzne i zewnętrzne. Unaczynienie i unerwienie języka.

Ślinianki: przyuszna, podżuchwowa, podjęzykowa – skład śliny i znaczenie, podział czynnościowy na ślinianki surowicze, śluzowe, mieszane, położenie, miejsce ujścia w jamie ustnej.

Zęby: budowa zewnętrzna: cechy uzębienia człowieka, mianownictwo i kształt zębów, korona zęba – w tym anatomiczna, kliniczna i protetyczna, budowa szkliwa (w tym mamelony, perikimata, skala Mohsa), szyjka zęba, korzeń zęba, zębina, szkliwo, cement, kanał, miazga – komorowa i kanałowa, granica szkliwno-cementowa. Zęby sieczne, kły, przedtrzonowe i trzonowe – różnice w budowie i funkcji. Krawędź żucia i powierzchnie żucia – w tym bruzdy, dołki i zagłębienia oraz krawędzie. Różnice w liczbie guzków i korzeni, zwłaszcza w zakresie korzeni zębów przedtrzonowych i trzonowych szczęki i żuchwy – dokładne nazewnictwo. Osadzenie zębów w zębodole – wklinowanie, nazewnictwo włókien ozębnej i dziąsła mocujące ząb w zębodole. Wzór ćwiartkowy uzębienia mlecznego i stałego (wg WHO – klasyfikacja międzynarodowa). Cechy Mühlreitera. Intercuspidacja. Unerwienie oraz unaczynienie zębów. Kolejność wyżymania się zębów mlecznych i stałych. Zgryz i zwarcie – typy, definicje. Zużywanie się zębów. Znieczulenia zębów – nasiękowe i przewodowe oraz podstawy znajomości anatomii znieczuleń zębów. Powikłania nieleczenia zębów – np. zmiany ropne, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, drogi szerzenia się zmian zębopochodnych.

Nerw trójdzielny (V nerw czaszkowy) i podjęzykowy (XII nerw czaszkowy) – dokładna budowa, topografia i zakres unerwienia, zwoje przywspółczulne topograficznie i czynnościowo związane z nerwem trójdzielnym, porażenia.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Budowa narządu wzroku.

Gałka oczna – topografia, biegun przedni i biegun tylny gałki ocznej, oś zewnętrzna i oś wewnętrzna gałki ocznej, oś widzenia, równik i południki gałko ocznej. Ściany gałki ocznej – błona zewnętrzna (błona włóknista), błona środkowa (błona naczyniowa) i błona wewnętrzna (siatkówka). Naczynia i nerwy gałki ocznej. Gałka oczna jako narząd optyczny.

Błona włóknista: części (twardówka i rogówka). Twardówka i rogówka – budowa warstwowa, unerwienie i unaczynienie. Cechy charakterystyczne – m.in. bruzda twardówki, rąbek rogówki, kanał twardówki, zatoka żylna twardówki (kanał Schlemma), siateczka beleczkowa (więzadła grzebieniaste), przestrzenie kąta tęczówkowo-rogówkowego. Funkcja twardówki i rogówki.

Błona naczyniowa: części – naczyniówka, ciało rzęskowe, tęczówka. Naczyniówka, ciało rzęskowe i tęczówka – budowa warstwowa, funkcja, unerwienie i unaczynienie. Pojęcia – rąbek zębaty, obrączka rzęskowa (tzw. część płaska ciała rzęskowego), wyrostki rzęskowe, wieniec rzęskowy, mięsień rzęskowy (układ włókien, dokładne unerwienie, funkcja), źrenica, brzeg rzęskowy i brzeg źreniczny tęczówki, beleczki i zatoki tęczówki, fałdy tęczówki, koło tętnicze mniejsze tęczówki, koło tętnicze większe tęczówki, pierścień mniejszy tęczówki, pierścień większy tęczówki, barwa tęczówki (od czego jest uzależniona), mięsień zwieracza i mięsień rozwieracz źrenicy (lokalizacja, unerwienie, funkcja).

Siatkówka: budowa warstwowa (warstwy siatkówki) i jej części (część wzrokowa siatkówki oraz część ślepa siatkówki (część rzęskowa siatkówki i część tęczówkowa siatkówki). Część barwnikowa i część nerwowa siatkówki. Plamka ślepa, plamka żółta. Tarcza nerwu wzrokowego. Dołek środkowy siatkówki. Powstawanie nerwy wzrokowego (II nerw czaszkowy). Nerw wzrokowy: budowa i części. Receptory siatkówki – czopki i pręciki (budowa, funkcja, liczba, lokalizacja).

Komora przednia i tylna gałki ocznej. Wytwarzanie, wchłanianie i krążenie cieczy wodnistej. Film łzowy – funkcja i skład chemiczny.

Soczewka: budowa warstwowa, oś soczewki, biegun tylny i biegun przedni soczewki, obwódka rzęskowa, torebka soczewki.

Ciało szkliste: budowa, dół ciała szklistego, więzadło szklisto-torebkowe, kanał ciała szklistego, błona szklista, ciecz szklista, czynność ciała szklistego.

Nn. czaszkowe III (nerw okoruchowy), IV (nerw bloczkowy), VI (nerw odwodzący) oraz unerwienie ruchowe, autonomiczne i czuciowe narządu wzroku.

Pojęcie dioptrii, siła załamująca soczewek. Wady optyczne oka: krótkowzroczność i dalekowzroczność, dalekowzroczność starcza, astygmatyzm, aberracja sferyczna i chromatyczna. Jaskra. Bielmo. Zaćma.

Spojówka: definicja, budowa, części (spojówka powiek, spojówka gałki ocznej oraz sklepienie spojówki górne i dolne), czynność. Worek spojówkowy.

Narząd łzowy: morfologia, budowa, wytwarzanie i funkcja łez oraz drogi odpływu łez, a także unerwienie i unaczynienie. Gruczoł łzowy (w tym jego części), przewodziki odprowadzające gruczołu łzowego, kanaliki łzowe (w tym ich części), brodawki łzowe, bańka kanalika łzowego, woreczek łzowy (w tym sklepienie woreczka łzowego), przewód nosowo-łzowy. Mięśnie otaczające drogi odpływu łez i ich wpływ na ten odpływ (w tym część powiekowa mięśnia okrężnego oka i część łzowa mięśnia okrężnego oka).

Powieki: budowa warstwowa, granice powiek, powierzchnia przednia i tylna powiek (różnice i podobieństwa) oraz unaczynienie i unerwienie. Kąty oka (boczny i przyśrodkowy). Jeziorko łzowe. Mięsko łzowe. Brodawka łzowa. Punkt łzowy. Krawędzie przednie i krawędzie tylne powiek. Rzęsy. Gruczoły łojowe (Zeissa). Tarczka górna i tarczka dolna. Gruczoły tarczkowe (Meiboma). Więzadło powiekowe przyśrodkowe i więzadło powiekowe boczne. Mięsień tarczkowy górny i mięsień tarczkowy dolny – funkcja, lokalizacja, unerwienie. Mruganie – mechanizm, funkcja.

Mięsnie gałki ocznej – nazwy, funkcja (ruchy gałki ocznej), budowa, unerwienie i unaczynienie. Mięsień prosty przyśrodkowy, mięsień prosty boczny, mięsień prosty górny i mięsień prosty dolny, mięsień skośny górny i mięsień skośny dolny. Pierścień ścięgnisty wspólny – budowa, lokalizacja, funkcja.

Inne mięśnie oczodołu: mięsień dźwigacz powieki górnej, mięsień oczodołowy – budowa, funkcja, lokalizacja, unerwienie.

Zawartość oczodołu: gałka oczna, mięsnie gałki ocznej, narząd łzowy, a także okostna oczodołu, przegroda oczodołowa, pochewka gałki ocznej (powięź Tenona), powięzie mięśniowe, ciało tłuszczowe oczodołu.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.
 

Budowa narządu słuchu.

Podział: ucho zewnętrzne, ucho środkowe, ucho wewnętrzne. Dokładne unerwienie, unaczynienie, funkcja, budowa poszczególnych części ucha oraz zagadnienia kliniczne.

Małżowina uszna: położenie, ukształtowanie, elementy budowy, struktury widoczne na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej małżowiny usznej, podstawa małżowiny usznej, płatek małżowiny usznej (cecha osobniczo zmienna – przyrośnięty, nieprzyrośnięty), chrząstki małżowiny usznej, więzadła uszne, mięśnie małżowiny usznej, guzek małżowiny (guzek Darwina – cecha osobniczo zmienna). Unerwienie i unaczynienie małżowiny usznej (dokładnie).

Przewód słuchowy zewnętrzny: budowa, odcinek boczny (przewód słuchowy zewnętrzny chrzęstny), odcinek przyśrodkowy (przewód słuchowy zewnętrzny kostny), wygięcia przewodu słuchowego zewnętrznego w przekoroju czołowym i poprzecznym. Otwór słuchowy zewnętrzny. Skóra przewodu słuchowego zewnętrznego. Gruczoły woskowinowe. Unerwienie i unaczynienie przewodu słuchowego zewnętrznego.

Błona bębenkowa: budowa ogólna i budowa szczegółowa (w tym budowa warstwowa), położenie, kąt inklinacji i kąt deklinacji, kwadranty, części (część napięta i część wiotka), pierścień włóknisto-chrzęstny, bruzda bębenkowa na części bębenkowej kości skroniowej, prążek błony bębenkowej (przedni i tylny), prążek młoteczkowy (młoteczka), pępek błony bębenkowej, wyniosłość młoteczkowa, stożek świetlny, refleks rowkowy, refleks wzgórkowy, okolica nadpępkowa, okolica podpępkowa. Znaczenie błony bębenkowej. Mechanika akustyczna błony bębenkowej w uchu środkowym. Naczynia i nerwy błony bębenkowej.

Jama bębenkowa: ściany jamy bębenkowej i struktury znajdujące się na nich, zawartość jamy bębenkowej, kosteczki słuchowe – rodzaje, dokładna budowa (w tym ich części), ich połączenia (biomechanika połączeń i układ więzadeł), mięśnie kosteczek słuchowych (nazwy, funkcja, unerwienie). Błona śluzowa jamy bębenkowej: fałdy, zachyłki, budowa, unerwienie i unaczynienie.

Przestrzenie pneumatyczne. Połączenia jamy bębenkowej z innymi przestrzeniami powietrznymi. Jama sutkowa (w tym jej ściany). Pneumatyzacja kości skroniowej. Komórki sutkowe (grupy oraz podział topograficzny komórek sutkowych). Błona śluzowa przestrzeni pneumatycznych.

Trąbka słuchowa: budowa, części (część kostna i część chrzęstna), długości poszczególnych części, ściany poszczególnych części, połączenia, czynność, unerwienie, unaczynienie. Mięśnie trąbki słuchowej – lokalizacja, przyczepy, unaczynienie, unerwienie.

Ucho wewnętrzne: błędnik kostny i błędnik błoniasty – kształt, podział i położenie oraz elementy składowe i komunikacja. Przedsionkowa część labiryntu kostnego: przedsionek i trzy kanały półkoliste – kształt, podział i położenie oraz elementy składowe. Łagiewka, woreczek, przewody półkoliste. Endolimfa i perylimfa – powstawanie, lokalizacja, różnice. Skupiska komórek podporowych i zmysłowych. Plamka łagiewki, plamka woreczka. Receptor słuchu – narząd Cortiego. Mechanizm słyszenia – droga słuchowa (ogólny zarys). Mechanizm rejestracji ruchów głowy w przestrzeni. Złożoność równowagi. Budowa narządu Cortiego. Szeregi komórek wewnętrznych i zewnętrznych. Rola komórek wewnętrznych i zewnętrznych. Stereocillia. Labirynt kinetyczny (reagujący głównie na kątowe ruchy głowy). Labirynt statyczny (reagujący głównie na przyspieszenia liniowe w różnych kierunkach i pochylenia głowy bez rotacji).

Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII nerw czaszkowy): dokładna budowa, powstawianie, rodzaje włókien, gałęzie, zakres unerwienia, porażenia.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Odcinek szyjny kręgosłupa. Kość gnykowa. Mięśnie i powiezie szyi.

Odcinek szyjny kręgosłupa – cechy charakterystyczne, kręgi szyjne typowe i kręgi szyjne atypowe. Specyfika budowy kręgu CI, CII, CVII. Połączenia czaszki z kręgiem CI i kręgu CI z CII. Staw górny głowy (staw szczytowo-potyliczny) i staw dolny głowy (staw szczytowo-obrotowy, a także dalszy jego podział). Biomechanika powyższych stawów głowy.

Kość gnykowa: budowa, części, mięśnie i więzadła przyczepiające się do niej.

Mięśnie szyi: grupy mięśni szyi oraz ich przyczepy, unerwienie, unaczynienie, czynność. Mięśnie grupy powierzchownej: mięsień szeroki szyi, mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy. Mięśnie grupy środkowej: mięśnie nadgnykowe i mięśnie podgnykowe. Mięśnie grupy głębokiej: mięśnie pochyłe, mięśnie przedkręgowe. Mięśnie podpotyliczne – nazwy, przyczepy, unerwienie, unaczynienie, czynność.

Trójkąty szyi – ograniczenia poszczególnych trójkątów szyi oraz ich zawartość.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Krtań. Gruczoł tarczowy i gruczoły przytarczyczne.

Krtań: kształt, położenie (w tym położenie w stosunku do kręgosłupa w zależności od wieku) i stosunek do narządów sąsiednich oraz budowa. Chrząstki krtani (cechy morfologiczne chrząstek krtani). Połączenia ścisłe i stawowe chrząstek krtani. Biomechanika stawów krtani. Połączenia chrząstek krtani ze strukturami sąsiednimi (połączenia więzadłowe i błoniaste). Połączenia błoniaste i więzadłowe wewnątrz krtani (m.in. stożek sprężysty, błona czworokątna). Podział czynnościowy mięśni krtani (funkcja, przyczepy, unerwienie i unaczynienie). Podział jam krtani. Ograniczenia wejścia do krtani. Jama górna krtani. Jama pośrednia krtani (definicja fałdów przedsionkowych, fałdów głosowych, warg głosowych, szpary głośni, kieszonki krtaniowej). Jama dolna krtani. Unaczynienie i unerwienie krtani. Czynność krtani.

Gruczoł tarczowy i gruczoły przytarczyczne – dokładna budowa, położenie, stosunki topograficzne, unaczynienie, unerwienie, czynność. Płaty i bieguny tarczycy. Powierzchnie płatów tarczycy. Torebka włóknista tarczycy i powięź tarczowa. Więzadła tarczowe. Mięsnie tarczycy (mięsień dźwigacz gruczołu tarczowego – wzmocnienie powięzi tarczowej włóknami mięśniowymi). Przewód tarczowo-językowy. Otwór ślepy języka. Liczba gruczołów przytarczycznych i zmienności w zakresie ich lokalizacji. Hormony tarczycy i gruczołów przytarczycznych. Nadczynność i niedoczynność tarczycy i gruczołów przytarczycznych.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Unerwienie, unaczynienie krwionośne i chłonne głowy i szyi.

Splot szyjny- definicja, stosunki topograficzne, gałęzie skórne oraz gałęzie długie i gałęzie krótkie. Gałęzie grzbietowe odcinka szyjnego nerwów rdzeniowych (nazewnictwo, zakresu unerwienie, topografia).

Nerw błędny (X nerw czaszkowy) – odcinek szyjny (powstawianie, budowa, topografia i gałęzie, zakres unerwienia).

Nerw podjęzykowy (XII nerw czaszkowy) – powstawianie, budowa, topografia, gałęzie i zakres unerwienia.

Nerw dodatkowy (XI nerw czaszkowy) – powstawanie, budowa, topografia, gałęzie, zakres unerwienia.

Odcinek szyjny pnia współczulnego – topografia i gałęzie, zespolenia.

Tętnica szyjna wspólna – miejsce odejścia, przebieg, miejsce podziału (zatoka tętnicy szyjnej – unerwienie, czynność). Kłębek szyjny. Powrózek naczyniowo-nerwowy szyi – skład, stosunki topograficzne.

Tętnica szyjna zewnętrzna i jej gałęzie: tętnica tarczowa górna (do przodu), tętnica językowa (do przodu), tętnica twarzowa (do przodu), tętnica gardłowa wstępująca (przyśrodkowo), tętnica potyliczna (do tyłu), tętnica uszna tylna (do tyłu), tętnica skroniowa powierzchowna (końcowa), tętnica szczękowa (końcowa). Części tętnicy twarzowej i tętnicy szczękowej. Dalsze gałęzie wszystkich powyższych naczyń tętniczych i zakresy ich unaczynienia.

Żyły głowy i szyi, miejsca wyjścia z czaszki, ujścia do wielkich żył. Powierzchowne żyły głowy i szyi. Żyła twarzowa. Żyła szyjna zewnętrzna. Głębokie żyły głowy i szyi. Splot skrzydłowy. Żyła kręgowa. Żyła szyjna wewnętrzna. Dopływy żył powierzchownych i głębokich głowy i szyi. Odpływ krwi ze struktur głowy i szyi. Odpływ krwi z mózgowia. Odpływ krwi z opon mózgowych.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Ogólna budowa mózgowia. Kresomózgowie.

Podział embriologiczny i kliniczny mózgowia. Budowa komórki nerwowej: ciało i organelle, akson, dendryty. Synapsa i płytka nerwowo-mięśniowa. Neuromediatory. Podstawowe pojęcia w neuroanatomii. Ośrodki i drogi: kojarzeniowe, spoidłowe i rzutowe – precyzyjne definicje, przykłady poszczególnych dróg. Zwoje i nerwy – definicje.

Kresomózgowie. Płaty, zakręty i bruzdy. Granice płatów, umiejętność wskazania zakrętów danego płata. Ośrodki czynnościowe w korze mózgowej: płat limbiczny, formacja hipokampa i przypisane do nich funkcje. Podział kresomózgowia – kresomózgowie parzyste (istota szara: ciało migdałowate, przedmurze, jądra podstawne: jądro ogoniaste, jądro soczewkowate; prążkowie – jądro ogoniaste i skorupa jądra soczewkowatego o podobnym pochodzeniu embrionalnym i funkcji; gałka blada; istota biała: torebka wewnętrzna, zewnętrzna, ostatnia) i nieparzyste (ciało modzelowate, spoidło dziobowe = spoidło przednie), przegroda przezroczysta, sklepienie, blaszka krańcowa. Spoidła mózgowia: wielkie, przednie, tylne, sklepienia, uzdeczek. Komory boczne – położenie, rogi komór bocznych, ściany komór i otwory łączące.

Budowa międzymózgowia.

Podział: wzgórzomózgowie (wzgórze, nadwzgórze, zawzgórze), podwzgórze i niskowzgórze. Szyszynka i jej funkcja. Uzdeczki, jądro uzdeczki. Wzgórze – jądra specyficzne (o względnie dobrze poznanej funkcji): ciała kolankowatego bocznego (droga wzrokowa), ciała kolankowatego przyśrodkowego (droga słuchowa), VPL (ventral posterolateral) – od wstęg: rdzeniowej i przyśrodkowej do kory somatosensorycznej, VPM (ventral posteromedial) – od drogi trójdzielno-wzgórzowej do kory somatosensorycznej, VL/VA (ventral lateral i ventral anterior) od móżdżku i zwojów podstawy do kory ruchowej, AV (anteroventral) – od ciał suteczkowatych do zakrętu obręczy. Ponadto asocjacyjne, niespecyficzne, podkorowe. Podział podwzgórza na części: nadwzrokową, guzową, suteczkowatą. Jądra nadwzrokowe (neurosekrecyjne), przykomorowe (neurosekrecyjne), nadskrzyżowaniowe, jądro przednie. W części przyśrodkowo-guzowej: dorsomedialis, ventromedialis i na dnie zachyłka lejka – infundibularis (arcuatus). Kompleks jąder ciała suteczkowatego. Podwzgórze. Czynność podwzgórza. Przysadka, podział na części. Wpływ podwzgórza na przysadkę. Neurosekrecja. Krążenie wrotne podwzgórzowo-przysadkowe. Hormony przedniego płata przysadki. Niskowzgórze – jądro niskowzgórzowe. Trzecia komora, jej położenie, otwory łączące z komorami bocznymi, zachyłki.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne i rdzeń przedłużony. Móżdżek.

Pień mózgu: śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony. Elementy budowy zewnętrznej pnia mózgu – wszystkie. Budowa pnia mózgu na przekrojach poprzecznych przez wzgórki górne, dolne, most, zasuwkę, skrzyżowanie piramid. Elementy: pęczek smukły i klinowaty i ich jądra, skrzyżowanie piramid, włókna łukowate wewnętrzne, wstęga przyśrodkowa, jądro oliwki, konary móżdżku (dolne, środkowe, górne), jądro czerwienne, istota czarna, nakrywka, pokrywa, wodociąg. Miejsca wyjścia i jądra nerwów czaszkowych w pniu mózgu. Komora czwarta, dno komory czwartej. Strop komory czwartej: móżdżek, konary móżdżku oraz zasłony rdzeniowe i splot naczyniówkowy. Dno komory czwartej: dół równoległoboczny. Podział i elementy strukturalne rozróżnialne na dnie dołu równoległobocznego w trójkącie górnym i dolnym. Lokalizacja jąder nerwów czaszkowych w pniu mózgu. Twór siatkowaty, funkcje: ruchowe, czuciowe, trzewne, związane ze świadomością, poczuciem istnienia, czuwaniem.
Budowa móżdżku: Robak i półkule, powierzchnia górna i dolna. Podziały móżdżku (głównie topograficzny, filogenetyczny i czynnościowy). Migdałki móżdżku. Kora móżdżku – struktura kory móżdżku – od zewn. warstwa molekularna, warstwa komórek Purkiniego, warstwa ziarnista. Jądra: wierzchu, czopowate, kulkowate, zębate. Ciało rdzenne. Konary móżdżku: dolne (włókna dośrodkowe z rdzenia kręgowego i pnia mózgu), środkowe (włókna dośrodkowe od jąder mostu), górne (włókna odśrodkowe, głównie od jądra zębatego do kory, drogi wyprowadzające z móżdżku). Podział morfologiczno-kliniczny (filogenetyczno-czynnościowy) na strefy podłużne: grudkowo-kłaczkową, robak i strefa pośrednia (przyrobakowa), strefa boczna. Aspekty funkcjonalne struktur morfologicznych móżdżku.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Budowa rdzenia kręgowego, układ brzeżny i autonomiczny.

Budowa zewnętrzna i wewnętrzna. Pojęcie sznura, rogu i słupa. Interneurony: kojarzeniowe, spoidłowe i rzutowe. Blaszki Rexeda – budowa, funkcje, zaangażowanie w różne drogi nerwowe. Ciało galaretowate, nucleus proprius, pęczek grzbietowo-boczny (Lissauer tract), jądro grzbietowe. Komórki ruchowe rogów przednich. Współczulne jądro pośrednio-boczne, przywspółczulne jądro pośrednio-przyśrodkowe. Spoidło białe, szare przednie i tylne. Istota biała: włókna długie wstępujące, długie zstępujące, krótkie łączące różne odcinki rdzenia.

Układ limbiczny (brzeżny lub rąbkowy) – budowa, funkcja, składowe, drogi.

Układ autonomiczny: neuron trzewno-ruchowy i trzewno-czuciowy Funkcjonalny podział układu autonomicznego.

Część współczulna. Pień współczulny, nerwy współczulne: gg. wzdłuż tętnic, nn. sercowe, nn. trzewne. Sploty: sercowy, międzykrezkowy, podbrzuszny górny i dolny. Zwój szyjny górny. Nerwy sercowe. Zwój gwiaździsty. Nerw trzewny większy. Nerw trzewny mniejszy.

Część przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego: Zwój rzęskowy, Zwój skrzydłowo-podniebienny, Zwój podżuchwowy (włókna od jądra ślinowego górnego n. VII przez strunę bębenkową. Zwój uszny włókna od jądra grzbietowego n. IX – przez nerw bębenkowy i jego przedłużenie – skalisty mniejszy, włókna do ślinianki przyusznej i gruczołów policzkowych. Nerw X – jądro grzbietowe nerwu X zakres zaopatrywania. Rejon krzyżowy – jądro pośrednio-przyśrodkowe (nucleus intermedio-medialis), na poziomie neuromerów S2-S4. Nerwy trzewne miedniczne. Część jelitowa układu autonomicznego.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Budowa opon mózgowo-rdzeniowych. Unaczynienie mózgowia i rdzenia kręgowego. Podsumowanie nerwów czaszkowych, aspekty kliniczne.

Opona twarda: blaszka zewnętrzna i wewnętrzna oraz jej twory: sierp mózgu i móżdżku, namiot móżdżku, przestrzeń nadnamiotowa i przestrzeń podnamiotowa, wcięcie namiotu, sierp móżdżku, przepona siodła. Zatoki żylne opony twardej: strzałkowe – górna i dolna, prosta, spływ zatok, porzeczna, esowata, jamista, skalista: górna i dolna, splot podstawny. Topografia zatok żylnych i ich znaczenie w klinice. Unaczynienie i unerwienie opony twardej. Unaczynienie opon. Przestrzeń „nadtwardówkowa i „podtwardówkowa”. Opona pajęcza, jej beleczki i ich rola mechaniczna. Zbiorniki płynu mózgowo-rdzeniowego. Przestrzenie okołonaczyniowe (Virchowa-Robina). Opony rdzenia kręgowego.

Unaczynienie tętnicze mózgowia: mianownictwo kliniczne (radiologiczne) stosowane w odniesieniu do wielkich naczyń tętniczych zaopatrujących mózgowie, topografia, wszystkie gałęzie, zakres unaczynienia, objawy kliniczne w zaburzeniach ukrwienia obszarów zaopatrywanych przez dane naczynie tętnicze. Koło tętnicze mózgu. Naczynia (z podziałem na części i zakresem unaczynienia) – m.in. tętnica szyjna wewnętrzna, tętnica oczna, tętnica przednia mózgu, tętnica środkowa mózgu, tętnica tylna mózgu, tętnica łącząca przednia, tętnica łącząca tylna, gałęzie korowe i gałęzie ośrodkowe naczyń koła tętniczego mózgu, części przedzespoleniowe i części zazespoleniowe naczyń koła tętniczego mózgu, tętnica kręgowa, tętnica rdzeniowa tylna, tętnica rdzeniowa przednia, tętnica dolna tylna móżdżku, tętnica podstawna, tętnica dolna przednia móżdżku, tętnica błędnika, tętnica górna móżdżku.

Odpływ krwi żylnej z mózgowia. Żyły powierzchowne i głębokie mózgu. Zatoki żylne opony twardej.

Aspekty anatomiczno-praktyczne: udary krwotoczne i udary niedokrwienne, tętniaki, malformacje tętniczo-żylne, krwiak nadtwardówkowy, krwiak podtwardówkowy, krwotok podpajęczynówkowy. Różnicowanie krwiaków wewnątrzczaszkowych ze względu na etiologię urazową i chorobową.

Podsumowanie nerwów czaszkowych – jądra początkowe, krańcowe (końcowe) i przywspółczulne nerwów czaszkowych. Zróżnicowanie morfologii i znaczenia zwojów czuciowych i przywspółczulnych nerwów czaszkowych. Aspekty kliniczne.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Drogi nerwowe ruchowe i czuciowe. Drogi nerwowe zmysłowe, wybrane zespoły neurologiczne.

Drogi korowo-rdzeniowe i korowo-jądrowe (ruchowe). Drogi zstępujące: przedsionkowo-rdzeniowe – korekty postury, korowo-rdzeniowe, siatkowo-rdzeniowe, czerwienno-rdzeniowe, pokrywowo-rdzeniowe.

Droga korowo-jądrowa. Droga korowo-rdzeniowa (piramidowa), czyli droga ruchowa nerwów rdzeniowych. Zakręt przedśrodkowy – ciało komórkowe I neuronu. Ciało komórkowe II neuronu – rogi przednie rdzenia kręgowego.

Porażenie neuronu ośrodkowego i obwodowego. Porażenie spastyczne tj. niemożność wykonywania ruchów wraz z patologicznym napięciem mięśni. Porażenie wiotkie, np. po urazowym uszkodzeniu nerwu, w chorobie Heinego i Mediny itp.

Droga czucia powierzchniowego (czucie protopatyczne – ciepła, zimna, bólu, dotyku): droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia i boczna.

Droga świadomego (czucie epikrytyczne) czucia głębokiego oraz ucisku, dotyku rozróżniającego i wibracji.

Droga węchowa. Droga wzrokowa. Droga słuchowa. Drogi przedsionkowe. Droga smakowa.

Zespoły kliniczne: wstrząs rdzeniowy (spinal shock), zespół Brown-Sequarda, syringomyelia, zespoły naprzemienne.

Powtórzenie i utrwalenie elementów praktycznych z ćwiczeń poprzednich.

Anatomia radiologiczna głowy i szyi oraz ośrodkowego układu nerwowego (w szczególności mózgowia).

Podstawy dotyczące radiologicznych technik obrazowania głowy i szyi oraz mózgowia i rdzenia kręgowego (zdjęcia RTG, USG, CT, MRI). Podstawy interpretowania poszczególnych struktur anatomicznych w technikach radiologicznych, w tym w szczególności na zdjęciu RTG czaszki i odcinka szyjnego kręgosłupa, tomografii komputerowej głowy i szyi oraz mózgowia i rdzenia kręgowego, rezonansu magnetycznego głowy i szyi oraz mózgowia i rdzenia kręgowego. Podstawy interpretowania poszczególnych struktur anatomicznych w badaniu USG szyi.